بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس هفت تودۀ مرزۀ سهندی (satureja sahendica bornm.) در شرایط زراعی

مرزۀ سهندی  (satureja sahendica bornm.)یک گونة گیاهی انحصاری ایران است که در رویشگاه­های طبیعی نواحی غرب و شمال غربی ایران پراکنش دارد. به منظور کشت و اهلی کردن و بررسی کمیت و کیفیت مواد مؤثرۀ آن در حالت زراعی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های 1388-99 به اجرا در آمد. ابتدا، بذر هفت توده از این گونه از رویشگاه­های طبیعی استان آذربایجان شرقی و استان کردستان جمع آوری و در مزرعۀ تحقیقاتی مؤسسۀ جنگل ها و مراتع کشور کشت شد. سپس سرشاخه های گلدار آنها، طی سه سال متوالی پس از کشت در مرحلۀ گلدهی کامل به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. اسانس ها با استفاده از کروماتوگرافی گازی  و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی  (gs-ms)و محاسبۀ شاخص بازداری تجزیه و شناسایی شدند. براساس نتایج، اختلاف معناداری بین توده های مختلف از نظر بازده اسانس وجود داشت و توده های با منشأ کردستان از بازده اسانس بیشتری برخوردار بودند. بیشترین بازده اسانس نیز، به جز برای یک توده با منشأ کردستان، از گیاهان یکساله به­دست آمد. ترکیب های عمدۀ اسانس در تمامی توده های ژنتیکی، تیمول، پاراسیمن و گاماترپینن بودند. بیشترین مقدار تیمول در سال دوم مشاهده شد و تقریباً تمام توده ها در سال دوم از کیفیت اسانس بهتری نسبت به سال های اول و سوم برخوردار بودند. مقدار گاماترپینن در همۀ نمونه های اسانس در سال دوم نسبت به سال اول کاهش و دوباره در سال سوم افزایش یافت. مقدار پاراسیمن در سه سال مورد بررسی، روند یکسانی نشان نداد. به طور کلی، گیاهان یکساله بازده اسانس بیشتر و گیاهان دوساله کیفیت اسانس بهتری داشتند.